پرسش:

نخستين آياتي كه پس از سورة علق بر پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل گرديد كدام آيات و جزء كدام سوره بود ودر چه موقعه نازل گردید؟

پاسخ:
دانشمندان علوم قرآن، اتّفاق نظر دارند كه پنج آيه از اوّل سورة «علق» نخستين آياتي است كه بر پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ در آغاز بعثت نازل شده است. و بعد از آن تا سه سال كه دوران انقطاع وحي (فترت ناميده شد) بوده هيچ آيه‌اي نازل نشده است و بعد از آن، هفت آيه از اوّل سوره «مدّثر» نازل شده است.(1)لازم به ذكر است؛ «سوره» در اصطلاح «بخشي از آيات قرآني است كه ميان دو بسم الله» قرار دارد يا داراي آغاز و انجامي است»(2)با اين تعريف، دو سوره «علق» و «مدّثر» به‌صورت كامل نازل نشده بود؛ آياتي چند از اوّل اين سوره ابتدائاً نازل، و مابقي آيات به‌تدريج تكميل شده است.
امّا اين‌كه سوره «مدّثر» در چه جزئي است؟ در جزء «29» سوره قرآن است. شايد سؤالي مطرح شود كه، سوره «مدّثر» دومين سوره‌اي است كه بر پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل گشته است؛ چطور ممكن است در جزء «29» قرآن باشد؟ در جواب بايد گفت: ترتيب سوره‌ها برطبق نزول آيات قرآن نيست: يعني اين‌طور نبوده كه هر آيه‌اي نازل شد پشت سر آيه قبلي نوشته شود؛ بلكه بيشتر سوره‌ها در زمان رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ مرتب شده و ما بقي سوره‌ها به‌دست صحابه و كاتبين وحي تنظيم شد. مثلاً: تقسيم قرآن به «30» جزء و «120» حزب، در زمان مأمون عباسي تنظيم شده است.(3)
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تفسير نمونه، حضرت آيت الله مكارم شيرازي، (دار الكتب الاسلاميه). ج 25، ذيل سوره مدّثر.
2ـ تاريخ قرآن، محمّد هادي معرفت، ص 45 ـ 35.
3ـ تاريخ قرآن كريم، سيّد محمّد حجتي، ص 60 ـ 50.

--------------------------------------------------------------------------------

1ـ معرفت، محمّد هادي، تاريخ قرآن، تهران، انتشارات سمت، چاپ دوم، 1377، ص 44.
2 ـ حجّتي، سيّد محمّد باقر، تاريخ قرآن كريم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ يازدهم، 1377، ص 54.
3-ـ معرفت، محمّد هادي، تاريخ قرآن، ص 121.